Akne(Sivilce) oluşumunun birçok sebebi vardır. Burada akne oluşum sebepleri detaylı olarak anlatılacaktır. Akne oluşumu tek sebeple açıklanamaz, çoğunlukla burada sayılan birkaç faktörün (multifaktöriyel) biraraya gelmesiyle ortaya çıkar.
Akne, kıl gözeneklerindeki (folikül), keratin denilen deriyi korumaya yarayan proteinin fazla üretilmesi ve sebase bezlerin (yağ bezleri) fazla çalışarak yoğun bir salgı oluşturmasıyla gözeneğin tıkaması nedeniyle oluşur. Bu tıkanmanın beyaz kan hücreleri ve bakteriler ile bir araya gelmesiyle de iltihaplı sivilceler oluşur.
DNA: Akne oluşumun ilk ve en önemli basamağı, gözeneklerdeki artmış keratin üretimine bağlı gözeneğin tıkanmasıdır. Kişinin DNA’sı bu keratin ve hormonların ne kadar üretileceğinin ana belirleyicisidir. Bu nedenle DNA’mız keratin üretimimizin miktarını henüz biz anne karnındayken belirler. Bu nedenle akne, ailesel özellikler gösterebilir ve kuşaklar arasında aktarılabilir.
Hormonlar: Testosteron ve DHT (dihidrotestosteron), ergenlikte hormon salgılayan bezler tarafından vücudumuzda kanda artmaya başlar. Böylece erkek ve kadın vücudu ergenlik işaretlerini göstermeye başlar (kıllanma, adet döngüleri, memelerde büyüme vb.). Bu dönemdeki hormonal dengesizlikler akne gelişimine neden olur.
Kanda ölçülen hormon düzeylerinin normal olması, hormona bağlı olmadığı anlamına gelmez. Çünkü bazı durumlarda bu hormonların düzeyleri değil doku ve organlardaki reseptörleri yani bağlayıcıları artmıştır.
Kadınlar aylık menstrüel döngülerde hormon düzeyleri değişken olduğu için hormonlara bağlı oluşan akneden daha çok etkilenirler.
Bakteriler: Hepimiz, vücudumuzda belirli bir miktarda bakteri ile yaşamaktayız. Bu bakterilerin birçoğu sağlıklı kalmamızı sağlar fakat bir kısmı da bizi hasta eder. Cildimizde yaşayan Propionibakterium aknes (P. Aknes) adlı bakteri keratin ve yağlarla tıkanan gözenekleri enfekte ederek akne gelişimine neden olur.
P. aknes kıl foliküllerinde (gözeneklerde) yaşar. Gözenekler keratinle tıkandığında veya gözeneğe boşalan yağ salgısı arttığında P. Aknes daha kolay ürer. P. Aknesin üremesiyle birlikte beyaz kan hücreleri bakteriyle savaşmak için foliküle göç eder ve kızarıklık, iltihap oluşmasına neden olur.
Burada P. Aknes bakterisinin normalde deride yaşadığı unutulmamalıdır yani tüm insanlar bu bakteriyi yüzlerinde taşırlar. Yani bulaşıcı değildir veya hijyen eksikliğinden dolayı gelişen bir bakteri değildir. Yüzü aşırı yıkamak veya alkol bazlı ürünlerle temizlemek akneyi düzeltmeyeceği gibi kötüleştirebilir.
Adet döngüsü ve gebelik durumları
Kadınlarda menstrüel (adet) döngüsü sırasında östrojen düzeyleri ay içinde dalgalanma gösterir. Adet döngüsünün ikinci 14 yarısında östrojen düzeyleri kanda düşmeye başlar ve testosteron seviyeleri artışa geçer. Testosteronun artışıyla, kıl foliküllerindeki yağ bezleri testosteron bağlayan reseptörler aracılığıyla yağ salgısını artırabilir ve aknede artışa sebep olabilir.
Gebeliğin 1. Trimestrında (ilk 12 hafta) kanda progesteron olarak bilinen hormon hızla artar. Progesteron kıl folikülünde testosterona benzer etki yaparak yağ salgısını ve kıvamını artırabilir böylece tıkanmayı ve akne oluşumunu kolaylaştırır.
Gebelikte birçok akne tedavisi (ve bazı kremler de dahil) sakıncalıdır. Dermatoloğunuzla görüşmeden akne tedavisine başlamayınız.
Kozmetikler: Bazı kozmetik ürünler gözenekleri tıkayarak içeride keratin ve yağ salgısının birikmesini ve dolayısıyla akne oluşmasını kolaylaştırırlar.
Yoğun ve yağlı kremler, losyonlar, makyaj malzemeleri bu duruma sebep olabilir. Wax, saç spreyleri ve saç köpülerinin de alın veya yanağa akması ve sürülmesi de yine gözenekleri tıkayarak akne oluşumuna neden olabilir.
Kozmetik ilişkili akne gelişim riskini minimuma indirmek için şunlara dikkat edilmelidir.
Stres: Güçlü kanıtlarla kanıtlanmamasına rağmen stresin artmasının, akne ile ilişkili olduğu saptanan bazı araştırmalar mevcuttur. Kronik stres (uzun dönemli stres) sonucu vücudumuz kortizol denilen bir hormon salgılar. Kortizol, testosteron ve DHT’nin kanda artışına sebep olur. Testosteron ve DHT artışı ise yağ bezlerinden (sebase bezlerden) daha fazla ve yoğun yağ salgısına neden olur ve gözenekler tıkanarak akne gelişimine neden olur.
Stres ayrıca inflamatuar proteinleri yani yangıyı arttırdığı için akne görünümünü de şiddetlendirebilir.
Beslenme: Mevcut araştırmalar kesin bir ilişki söylemek için henüz yetersiz olmasına rağmen bazı araştırmacılar akneyi artıran beslenme biçimlerini saptamışlardır.
Buna göre yüksek glisemik indeksli yiyecekler (vücutta şeker yüksekliğine neden olan şekerden ve karbonhidrattan yüksek yiyecekler) akne alevlenmeleriyle ilişkili saptanmıştır. Bu yiyecekler şekerler, fast-food, şekerli kola benzeri içecekler, çikolata, pasta, tatlılar vb. yiyeceklerdir. Ayrıca süt tüketimiyle de IGF denilen insulin benzeri büyüme faktörünün kanda artarak, akne gelişiminin tetiklendiğine dair çalışmalar mevcuttur.
Eğer bir kişi belli bir besin sonrası akne oluşumunun arttığını kendi cildinde gözlemliyorsa, o besinin kesilmesi denenebilir.
Friksiyon: Sürtme, ovalama, yüz maskeleri, sıkı kıyafetler, tekrarlayan basınç ‘mekanik akne’ gelişimine neden olabilir. Sıkı kıyafetler kol bacak ve sırtta akne gelişimine neden olabilirken, maske de yüz bölgesinde akne gelişimine neden olabilir. Yine yüzle sürekli ovalamak, oynamak, sıkı kese, aşırı sık yıkama (günde 2’den fazla) akne gelişimini arttırır. Maskeye bağlı akne gelişimini azaltmak için şu önlemler alınabilir:
Mekanik akne sporcularda da sürekli terleme, ısı ve sürtünmeye bağlı görülebilir. Spor yapanların mekanik akneden korunması için şu önlemlere uyması önerilir:
Bazı hastalıklar: Polikistik over sendromu (PKOS) gibi bazı hastalıklar akne gelişimi riskini artırır. Yumurtalıklardaki kistler salgılanan testosteron, kıl folikülündeki yağ salgısını artırarak akne gelişimini hızlandırır. SAPHO sendromu, hidradenitis suppurativa (köpek memesi hastalığı), PASH sendromu gibi sıklıkla aknenin eşlik ettiği bazı diğer hastalıklar da mevcuttur.
Bazı ilaçlar: Bazı ilaçlar akne gelişimini hızlandırır. Akneyle ilişkisi en iyi bilinen ilaçlar steroidler ve hormon tedavileridir. Steroidler (kortizon), kandaki testosteron seviyesini arıtrarak yağ salgısını artırır. Yine hormon tedavileri, progesteron içeren doğum kontrol hapları, testosteronu artırarak benzer etki oluşturabilir.
Steroidli kremler de 2 haftadan uzun süre kullanımlarında, uygulandıkları bölgede akne gelişimine neden olabilir.
Bunlar dışında Lityum ve bazı anti-konvülzan ilaçlar da akne gelişimine neden olabilir, böyle bi durum geliştiğinde mutlaka dermatoloğa başvurulmalıdır.
(